De bosbranden op Sumatra zijn een jaarlijks terugkerend fenomeen in Indonesië. Ze zijn het gevolg van de toegenomen vraag naar palmolie die gebruikt wordt voor onze margarines, cosmetica én biodiesel. Door het afbranden van bos probeert men namelijk bouwland vrij te maken. Deze branden zijn niet alleen een bedreiging voor de inwoners van Singapore en Maleisië, maar ook voor de eigen bevolking, en dat niet alleen omwille van de milieuschade. Ook de sociale impact van de palmolieteelt is groot.

Er wordt al jaren door verschillende instanties op de gevaren van de snelle uitbreiding van de palmolieplantages gewezen. Op het 'tropisch' eiland Sumatra is het primair regenwoud bijna helemaal verdwenen. Er zijn wel palmbomen uiteraard, miljoenen palmbomen die olie leveren voor onze margarines, cosmetica en zelfs biodiesel.

Niet toevallig ook dat momenteel alle ogen gericht zijn op de provincie Riau. Deze relatief kleine provincie is de grootste producent van ruwe palmolie en levert één vijfde van de totale productie, die in 2012 26 miljoen ton bedroeg. Dit is goed voor 55% van de totale wereldproductie.

Voor de milieubeweging zijn deze plantages echter een doorn in het oog, niet enkel vanuit milieustandpunt, maar ook de sociale impact van deze teelt is enorm.


Branden

De branden zijn een jaarlijks terugkerend fenomeen in Indonesië. Tijdens het droogseizoen wordt het land klaargemaakt voor het zaaien of planten, en daarbij wordt traditioneel de 'slash and burn' techniek gebruikt, dit is de goedkoopste en snelste manier om de grond te klaren en bovendien dient de as als meststof.

Na de zware branden van 1997 die de eigen bevolking en ook buurlanden Singapore en Maleisië wekenlang teisterde met een enorm rookgordijn, werd een wet uitgevaardigd die bedrijven verbiedt om bosgrond af te branden. De meeste bedrijven hebben zich er mondeling toe verbonden, want ook RSPO, het overlegorgaan tussen bedrijven, ngo's, banken en afnemers van de olie, verbiedt dit.

Maar een wet alleen houdt de branden natuurlijk niet tegen, de overheid moet die ook afdwingen, en daar loopt het dus fout. De toegenomen vraag naar palmolie zorgt voor meer aanvragen om bos te openen voor plantages.

Bovendien heeft de EU-richtlijn inzake biodiesel (*) de druk nog mee verhoogd. Bedrijven staan in de rij om te investeren in palmolie met het vooruitzicht op groeiende markten. De overheid blijft nieuwe licenties uitreiken, meer dan wat ze aankan voor het controleren ervan. In de afgelopen jaren werden verschillende klachten ingediend nav eerdere bosbranden, maar men vernam niks van politie noch gerecht. Waarom zouden bedrijven zich dan zorgen maken? Ze wassen steeds de handen in onschuld en wijzen naar de kleine boeren als boosdoeners.


Controle

Nochtans is controle cruciaal. Het openstellen van turf- of veengronden voor plantages maakt dat er ook volop in deze bossen wordt gerooid. Branden in veengronden zorgen voor een enorme rookontwikkeling en uitstoot van broeikasgassen. Bovendien bevatten ze immens veel methaan, een gas dat 20 keer meer schadelijk is voor opwarming dan CO2.

De branden zijn ook het bewijs van het falen van de preventiemaatregelen. Er werd tot nu toe vooral geïnvesteerd in het bestrijden van de branden, niet in het voorkomen ervan. Er zijn ook heel wat overheidsinstellingen bij betrokken: het departement landbouw, dat de concessies toestaat, het departement milieu dat moet toezien of de bedrijven zich houden aan de milieuwetgeving, het ministerie van sociale zaken die instaat voor de bestrijding van de branden, en justitie dat de naleving van alle wetten moet afdwingen. Er is ook geen coördinatie-eenheid.

Toen Singapore via de media haar beklag deed over de rook antwoordde de minister van sociale zaken 'dat ze zich niet kinderachtig moesten gedragen'. Een paar dagen later bood de Indonesische president openlijk zijn verontschuldigingen aan tegenover Maleisië en Singapore voor de uitzonderlijke overlast.


Conflicten tussen bedrijven en boeren

Een andere redenen voor de branden die heel weinig belicht wordt zijn de vele landconflicten tussen bedrijven en lokale boeren. Omwille van de onduidelijke wetgeving, de grondwet die enerzijds het landgebruik toewijst aan de inheemse bevolking en anderzijds de overheid die zich het recht toeëigent diezelfde gronden in concessie te geven aan bedrijven, maakt dat er duizenden landconflicten zijn die vaak al decennia aanslepen. In deze conflictueuze en voor de boeren vaak uitzichtloze situatie is brandstichting een middel om revanche te nemen op de eigenaars van de plantage.

Een totaalverbod is echter weinig realistisch, miljoenen kleine boeren zijn immers afhankelijk van bosbouw om te overleven. De overheid moet wel een gericht verbod opleggen: branden in veenbossen kunnen niet, de oppervlakte moet heel beperkt zijn (enkel voor familiale landbouw) en bovendien moeten de boeren een aanvraag doen, zodat de branden beter kunnen gecontroleerd en gespreid worden, met een strengere bestraffing voor alle overtreders. Er is ook een betere coördinatie tussen de overheidsdiensten nodig.

De lokale overheden moeten hun verantwoordelijkheid nemen, ze hebben na de decentralisatie meer macht en middelen gekregen, maar moeten ook de wet laten respecteren en niet de vrije hand te geven aan de bedrijven, in ruil voor lucratieve inkomsten.


Welke stappen denkt men in Europa te nemen?

In september stemt het Europees Parlement opnieuw over de 'richtlijn biobrandstoffen'. Er ligt nu een voorstel op tafel waarbij maximum de helft van voedselgewassen, zoals suiker, maïs en palmolie, kunnen gebruikt worden als biobrandstof.