"Ik ben de armste sultan ter wereld", zegt de 74-jarige sultan Jamalul Kiram III in een interview met persbureau AP. Hij woont, in tegenstelling tot andere sultans, niet in een enorm paleis en leidt geen leven van weelde. Kiram woont in een klein huis in de Filipijnse hoofdstad Manilla. Het enige teken van macht en invloed is de titel die hij draagt. Toch heeft de arme sultan gezorgd voor de grootste veiligheidscrisis in Maleisië en de Filipijnen in jaren.

Het sultanaat van Kiram wordt door velen gezien als relict uit lang vervlogen tijden. In het verleden was het sultanaat gevestigd in de zuidelijke Filipijnse provincie Sulu. De Maleisische staat Sabah, op het eiland Borneo, hoort ook bij het sultanaat, zegt Kiram. Vorige maand stuurde hij zijn jongere broer met ongeveer tweehonderd aanhangers per boot naar Sabah om zijn aanspraak op de regio kracht bij te zetten.

Maleisië werd compleet verrast door de 'invasie' en stuurde elite-eenheden van de politie en militairen naar het gebied. Later werden ook luchtaanvallen uitgevoerd om de gewapende indringers te verdrijven. Bij confrontaties tussen de Maleisische veiligheidstroepen en de aanhangers van Kiram zijn inmiddels acht Maleisische agenten gedood. Onder de gelederen van Kiram vielen negentien doden.

Dinsdag ging Maleisië over tot een grootschalige aanval tegen de indringers. Volgens de politie is ook daarbij een van de aanhangers van Kiram omgekomen. Later zei de Maleisische minister van binnenlandse zaken Hishammuddin Hussein dat veiligheidstroepen de staat hebben uitgekamd en dat er twaalf lichamen zijn gevonden. Het is niet duidelijk of de slachtoffers om het leven zijn gekomen bij 'Operatie Soeverein' die dinsdag werd gelanceerd of dat ze al eerder zijn gesneuveld.

De crisis die ontstaan is zet de betrekkingen tussen Maleisië en de Filipijnen ernstig onder druk. Filipijnse presidenten hebben nooit hun vingers willen branden aan de kwestie, maar de inval in Sabah dwingt de regering in Manilla nu zich toch met de kwestie te bemoeien. President Benigno Aquino III loopt op eieren en probeert een aanvaring met de Maleisische regering te voorkomen. Tegelijkertijd probeert hij Kiram niet tegen zich in het harnas te jagen. Kiram beschuldigt Aquino ervan partij te kiezen voor Maleisië. Hij wil dat de Filipijnse regering hem steunt in zijn claim op Sabah, maar volgens hem negeert de Filipijnse regering zijn verzoek.

Kiram beweert dat Sabah al eeuwenlang bij het sultanaat hoort en dat het gebied slechts is verpacht aan Maleisië. Het gebied is rijk aan grondstoffen, er zijn palmolieplantages en er wordt hout gekapt. Volgens de sultan betaalt Maleisië jaarlijks 5300 ringgit (rond de 1300 euro) aan pachtgelden. Maleisië zegt echter dat er een overeenkomst is gesloten met de sultan over het afstaan van een gebied van 74 duizend vierkante kilometer. De betalingen die Maleisië doet zijn onderdeel van deze overeenkomst, aldus de Maleisische regering.

Sabah en Sulu worden van elkaar gescheiden door een smalle zeestraat. De zeestraat kan per boot in een half uurtje worden overgestoken. De twee gebieden hebben van oudsher nauwe banden met elkaar en veel mensen reizen geregeld heen en weer. Rond de achthonderdduizend Filipijnen, overwegend moslims, hebben zich de afgelopen jaren in Sabah gevestigd om werk te vinden.

Sultan Kiram zegt zijn volgelingen in Sabah te willen helpen aan werk en vruchtbare grond en beweert dat de slechte behandeling die de Filipijnen in Maleisië ten deel valt, aanleiding vormde om zijn broer naar Sabah te sturen. Die geeft daar nu leiding aan een groep kolonisten die zich in een dorp in het district Lahad Datu willen vestigen. De Filipijnen in Sabah vechten voor hun rechten en hun eer, zegt Kiram. Hoewel spanningen in het gebied niet ongebruikelijk zijn, wordt gevreesd dat claims van Kiram en het geweld van de afgelopen week de betrekkingen verder zullen doen bekoelen en kan leiden tot vergeldingsaanvallen op Filipijnen in Sabah.

Sultan Kiram is ernstig ziek. Hij heeft hart- en nierproblemen en is aan zijn bed gekluisterd. De sultan heeft grote moeite met praten, maar in het interview met AP verhaalde hij met trots over de geschiedenis van het sultanaat, dat ontstond in de vijftiende eeuw. De heldendaden van de Tausug-krijgers van het sultanaat waren zo beroemd dat de sultan van Brunei hun hulp inriep om een opstand neer te slaan. Toen dat was gelukt, schonk de sultan van Brunei zijn evenknie in Sulu de staat Sabah, toen nog onderdeel van Brunei. In de koloniale tijd verpachtte een Filipijnse sultan het gebied aan een Brits bedrijf, waarna het niet veel later door Groot-Brittannië werd geannexeerd. In 1963, zes jaar nadat Maleisië onafhankelijk was geworden, stemden de inwoners van Sabah voor aansluiting bij Maleisië.

De afgelopen eeuwen is de invloed van de sultan van Sulu drastisch teruggelopen. Kiram is de 33e sultan en is eigenlijk alleen nog symbolisch leider van zijn volgelingen in Sulu en andere provincies in het zuiden van de Filipijnen. In 2007 probeerde hij met steun van ex-president Gloria Macapagal Arroyo senator te worden. Hij wist de verkiezingen niet te winnen en bleef berooid achter als gevolg van de dure verkiezingscampagne. Vorig jaar werden nierproblemen bij hem vastgesteld. Hij moet geregeld een nierdialyse ondergaan en is derhalve aan zijn bed gekluisterd. In zijn kamer, die nog het meeste weg heeft van een ziekenhuiskamer, houdt hij kantoor en ontvangt hij gasten.

In zijn jongere jaren reisde Kiram vaak naar Sabah, zegt hij. "Het is echt heel rijk. Als ik in Sabah ben, voel ik me thuis."