Her Majesty’s Prince of Wales en HMS Repulse behoorden bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog tot de crème de la crème van de Britse marine.

De Prince, te water gelaten in mei 1939, was een gloednieuw en toen hypermodern slagschip. De Repulse dateerde al van 1916. Maar kort tevoren was het schip gemoderniseerd en omgebouw van relatief lichte slagkruiser tot zwaargepantserd slagschip.

Beide schepen, vooral de Prince of Wales, speelden een grote rol in de beroemde slag om de Bismarck, de nieuwe trots van Hitlers Kriegsmarine. De Bismarck voer in mei 1941 samen met de Prinz Eugen naar de Atlantische Oceaan om de bevoorradingsschepen te belagen die Groot-Brittannië vanuit Amerika in leven hielden. Tussen IJsland en Groenland werden ze onderschept door de Prince of Wales en HMS Hood. De eerste fase van de zeeslag wonnen de Duitsers op 24 mei grandioos: de oude, maar zeer vermaarde Hood werd binnen enkele minuten naar de kelder gejaagd.

De zwaarbeschadigde Prince of Wales zette de achtervolging in, samen met andere Britse oorlogsbodems waaronder de Repulse. Het nazi-vlaggenschip, dat enkele voltreffers van de Prince had geïncasseerd, ontsnapte echter en vluchtte richting St. Nazaire in het bezette Frankrijk.

Nog net op tijd wisten vliegtuigen van het vliegdekschip Ark Royal het roer te raken. De Bismarck kon nu alleen nog rondjes varen en was een gemakkelijke prooi voor de Navy, die het karwei op 27 mei afmaakte. Meer dan 2000 Duitsers verdronken.

Eind 1941 werd de gerepareerde Prince of Wales samen met de Repulse naar Singapore gestuurd ter versterking van de Britse Azië-vloot. In Singapore vormden ze samen met vier kleinere torpedobootjagers in allerijl het eskader Force Z, dat het schiereiland Malakka tegen een Japanse invasie moest beschermen.

Die begon op 7 december. Op 8 december, dezelfde dag dat de Japanners de Amerikaanse vloot in Pearl Harbor vernietigden, voer Force Z uit. Op 10 december werd het eskader gespot door Japanse vliegtuigen. Een paar uur later lagen beide zeekastelen op de bodem. 835 Britten kwamen om. Gebrek aan eigen luchtbescherming was ze fataal geworden. Het vliegdekschip Indomitable was door pech thuisgebleven en de Royal Air Force in Singapore zei geen vliegtuigen te kunnen missen.

Kort voor het échec van Force Z had admiraal Conrad Helfrich in Nederlands-Indië zijn onderzeeërs KXVII en O16 en enkele andere schepen onder Brits gezag geplaatst.

Op 21 december liep de KXVII niet ver van de zinkplaats van de Britse schepen op een Japanse mijn en ging met al zijn 36 koppen ten onder. Het wrak werd pas in 1982 geïdentificeerd. Een week eerder, 15 december, was de O16 al datzelfde mijnenveld ingevaren. Hierbij stierven 41 opvarenden; één man overleefde. Daarvoor had de O16 in een paar dagen tijd flinke wapenfeiten op zijn naam gebracht door drie Japanse troepentransportschepen de grond in te boren.

Die ene overlevende, Cor de Wolf, vormt een verhaal apart. Aanvankelijk waren vijf marinemannen uit het zinkende wrak ontsnapt. De Wolf zag zijn maten één voor één in de diepte verdwijnen. Zelf bereikte hij na 40 uur en 44 zeemijl zwemmen een onbewoond eilandje. Hij hield zich daar in leven tot een visser hem vond en naar het vasteland van Maleisië bracht.

De Nederlandse autoriteiten hebben altijd aan het heroïsche verhaal van Cor de Wolf getwijfeld, totdat een duiker het O16-wrak in 1995 lokaliseerde. Uit de positie bleek dat De Wolf wel degelijk de waarheid had verteld.

Hij was toen al twaalf jaar dood. Het laatste verhaal over de O16 speelt zich af in 1998. Een Nederlandse duikexpeditie, gesponsord door Unilever, rukt uit. Louter voor historische doeleinden, wordt verzekerd; de camerabeelden zullen naar een museum gaan. Maar dan komt de aap uit de mouw: de beelden zijn bedoeld voor reclamespots voor een Unilever-aftershave. Een rel is geboren. Het spotje is nooit uitgezonden.