Een fort Azië, daar begint het in het zuidoosten van dit werelddeel aardig op de lijken. De rijke landen, zoals Maleisië, Singapore en Thailand mobiliseren leger en politie om grenzen te bewaken tegen illegale migranten uit de arme landen. Maar Maleisië, met zijn lange kusten en Thailand met zijn uitgestrekte landsgrenzen "kunnen het wel op hun buik schrijven dat zij een muur kunnen opwerpen", oordeelt professor O. van den Muijzenberg.

De hoogleraar geschiedenis van Zuid- en Zuidoost-Azië aan de UvA in Amsterdam, denkt dat de stroom illegalen niet te stoppen is. De taferelen die zich de laatste weken afspelen in de Straat van Malakka doen denken aan de uittocht van de Albanezen naar Italië. Wanhopige Indonesische families, financieel uitgeknepen door mensenhandelaren, proberen in bootjes de Maleisische kust te bereiken. Aan de overkant liggen marineschepen klaar om de Indonesiërs op te vangen. Helikopters vliegen langs de kust om de bootjes te traceren.

Veel helpt dit niet. De Maleisische immigratiedienst meldde dat alleen al de laatste twee weken zo'n drieduizend illegalen van zee zijn opgepikt, blijkbaar een fractie van het aantal dat de oversteek waagt: bij klopjachten in de steden werden de laatste drie maanden 19.000 illegalen opgepakt. In de overvolle gevangenkampen wachten ze op hun uitzetting. Volgens Van den Muijzenberg is het dweilen met de kraan open. "Het is voor Indonesiërs zo simpel om de oversteek te maken. 's Nachts droppen de smokkelaars hun lading Indonesiërs aan de kust van Singapore en drukken de mensen op het hart om vooral door te reizen naar Maleisië."

Singapore, het kleine stadstaatje in de punt van Maleisië heeft veel minder last van de migratiegolf. "Ik schat dat daar een paar duizend illegalen werken. Singapore is klein en heeft een zo goed georganiseerd staatsapparaat dat het voor illegalen moeilijk is zich ongezien te handhaven", denkt Van den Muijzenberg.

Net als West-Europa heeft Zuidoost-Azië tijden gekend waarin het iedere gastarbeider met open armen binnenhaalde. In de tweede helft van de negentiende eeuw haalden de kolonisten miljoenen arbeiders uit China. Ze werden in stoomboten geladen en naar Maleisië, Indonesië en Thailand gebracht om daar op de plantages te werken. Maar ook in de havens waren ze gewild, want de thee, specerijen, rubber en tin moesten naar Europa verscheept worden. Zeker 35 procent van de Maleisische bevolking bestaat uit Chinezen, nazaten van deze migrantenfamilies.

De economische opmars in deze eeuw bracht opnieuw een migratiegolf op gang in Azië. Net als in West-Europa kampte Zuidoost-Azië begin jaren zeventig met een chronisch tekort aan arbeidskrachten. Filipino's, Indonesiërs, Burmezen, ze konden zo aan de slag. Zij waren het die de wolkenkrabbers van Singapore en Maleisië bouwden, de kledingindustrie een voorname plaats lieten innemen op de wereldmarkt en voor de kinderen van de rijken zorgden.

Maar de glorietijd is voorbij en nu willen de rijke Aziatische landen van hun migranten af. In Thailand hebben illegalen sinds enkele jaren de plicht zich te laten registreren. "De regering gaf in 1996 aan 400.000 illegalen een verblijfsvergunning." Maar Van den Muijzenberg denkt dat weinig illegalen zich nu nog zullen aanmelden. "De overheid zegt er niet bij voor hoelang je mag blijven. Ieder jaar wordt het opnieuw bekeken." Hoe onzeker de toekomst is hebben één miljoen migranten inmiddels ondervonden. Ze moeten voor mei van dit jaar vertrekken. De regering heeft laten weten dat de vrijkomende banen door de vele Thaise werklozen moeten worden ingenomen. "Waarschijnlijk zullen ze de illegalen in de visserij met rust laten, want er is bijna geen Thai te vinden die dit werk wil doen."

Ook Zuid-Korea, eveneens hard getroffen door de economische crisis, is begonnen met het registreren van illegalen. Tot eind van deze maand kunnen ze zich aanmelden, daarna komen er zware straffen voor werkgevers die nog illegalen in dienst hebben. De harde maatregelen zullen het tij niet keren, verwacht Van den Muijzenberg. "Met name de illegale Indonesiërs in Maleisië zullen hun weg wel weten te vinden. Er is nauwelijks een verschil in taal en cultuur. Die strenge controles zullen hen niet afschrikken. Ook al worden ze op straat gezet, je kunt altijd nog een stalletje beginnen op de hoek van de straat en het karige loontje dat ze daarmee verdienen is altijd meer dan dat er thuis verdiend wordt."

De Filippijnse regering is er zelfs trots op dat hun grootste 'exportproduct' uit Filipinos bestaat die in het buitenland werken. Er komt meer geld binnen van migrerende Filipinos dan dat er verdiend wordt aan de export van elektronica.

Het zal nog een hele toer worden om de illegale migranten naar huis te sturen. De samenwerking tussen de Zuidoost-Aziatische landen is belabberd. Er bestaat wel een Asean-groep, waarin alle betrokken landen zitting hebben, maar die kan volgens Van den Muijzenberg geen enkele vuist maken om het illegalen probleem ook effectief aan te pakken. "De bijeenkomsten van de Asean gaan op aan het uitvechten van kleine conflicten. Er worden ruzies uitgevochten over het eigendom van een onbewoonde rots. Singapore en Maleisië vliegen elkaar geregeld in de haren, waarbij Maleisië meteen het zwaarste wapen in de strijd gooit en dreigt de waterkraan van het stadsstaatje dicht te draaien. Ik moet dan ook nog zien dat Indonesië de beloofde 17.000 illegalen gaat ophalen in Maleisië."

Voorlopig, denkt Van den Muijzenberg, zijn de aangekondige maatregelen van de rijke Aziatische landen vooral een 'signaal' aan de eigen bevolking. "In die zin lijkt het beleid erg veel op dat van de West-Europese landen. Uiteindelijk hebben ze de illegalen nodig om de concurrentieslag met China aan te kunnen. Illegalen zijn goedkoop en onverzekerd."