Wegens de dichte rook van de bosbranden in Indonesië heeft Maleisië vrijdag de noodtoestand afgekondigd in de deelstaat Sarawak, op het eiland Borneo. Scholen, bedrijven en overheidsdiensten werden gesloten. Alleen onmisbare voorzieningen zoals ziekenhuizen en apotheken bleven open. Malaysia Airlines staakte zijn vluchten op Kuching, de hoofdstad van Sarawak.

In Kuching werd vrijdagochtend een smogdichtheid van 635 punten op de luchtvervuilingsindex gemeten. Volgens deze index, die is ontwikkeld door het Amerikaanse Bureau voor Milieubescherming, geldt vanaf een smogdichtheid van 500 punten het advies dat de bevolking binnenshuis moet blijven, met alle ramen en deuren gesloten.

In de Maleisische hoofdstad, Kuala Lumpur, werd een vervuiling van 181 punten geregistreerd; ook daar moesten enkele vluchten vervallen en meldden duizenden mensen zich bij de ziekenhuizen met ademhalingsproblemen.

De Maleisische overheid gaf de 1,9 miljoen inwoners van Sarawak het advies niet naar buiten te gaan zonder een maskertje over neus en mond. Sommige Maleisiërs gingen aldus uitgemonsterd naar het vrijdaggebed in de moskee, maar de apotheken raakten snel door hun chirurgenmaskertjes heen.

Singapore registreerde vrijdag zijn ergste luchtvervuiling van dit jaar: 226 punten. Het advies om binnen te blijven geldt daar alleen nog voor ouderen en mensen met gezondheidsproblemen. Volgens de Straits Times mijden de trekvogels uit het noorden Singapore deze herfst vanwege de dichte rook.

In Indonesië zelf, waar op de eilanden Sumatra, Borneo, Java en Sulawesi al 300 duizend hectare bos in vlammen is opgegaan, vrezen de autoriteiten voor de gezondheid van misschien wel twintig miljoen mensen die last hebben van de rook. Ook daar worden vliegvelden gesloten en veroorzaakt de dichte rook verkeersongelukken en aanvaringen.

Deze week is in Sumatra begonnen met het opwekken van regenval door het wolkendek met chemicaliën te bestrooien; de bedoeling is dat de rook door de regen neerslaat. Maleisië, dat al eerder met deze methode heeft geëxperimenteerd, heeft zijn hulp aangeboden. Singapore wil Indonesië helpen bij het opsporen van nieuwe branden vanuit de lucht.

Deze week was Indonesië gastheer van een bijeenkomst van de milieuminister van de Asean, de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties. Al bij de opening bood president Soeharto de buurlanden zijn verontschuldigingen aan voor de overlast die ze ondervinden van de bosbranden. De Indonesische minister van Milieuzaken, Sarwono Kusumaatmadja, riep de hulp in van zijn collega's en erkende dat Indonesië vrij machteloos staat bij de bestrijding van de branden.

De Indonesische regering heeft in alle gebieden waar bosbranden woeden controleposten ingesteld, die nieuwe branden moeten opsporen en de verantwoordelijken moeten achterhalen. Volgens minister Sarwono zijn de hoofdschuldigen de grote palmolieproducenten, de houders van industriebosconcessies en transmigratieprojecten. Op een persconferentie na afloop van de Asean-bijeenkomst somde hij een lijst van 175 concessiehouders op die bij nieuwe overtredingen hun vergunning zullen verliezen. Van drie bedrijven is de vergunning al ingetrokken.

Volgens minister Sarwono beschikt Indonesië over voldoende wetten en regels om de grote bosbranden tegen te gaan. Maar corruptie en vriendjespolitiek maken het de regering moeilijk deze voorschriften te handhaven. Sarwono gaf toe dat de regering jarenlang lippendienst heeft bewezen aan de strijd tegen de jaarlijks terugkerende bosbranden.

Nadat hij aldus de hand in eigen boezem had gestoken, wees Sarwono echter ook met een beschuldigende vinger naar de rijke landen. Vooral de geïndustrialiseerde landen zijn verantwoordelijk voor het broeikaseffect dat een van de oorzaken is van de klimaatsverandering in Zuidoost-Azië, zei de minister. De Europese landen en de Verenigde Staten houden zich volgens hem niet aan de internationale afspraken. "Als zij willen dat wij serieus werk maken van het milieu, dan moeten ze wel het goede voorbeeld geven. De rijke landen hebben de kennis en de middelen daarvoor in huis - die moeten ze ook gebruiken", aldus Sarwono.

De klimaatsverandering in Zuidoost-Azië voltrekt zich onder invloed van El Niño, een klimatologische storing die zich geleidelijk verplaatst over de Stille Oceaan. Als gevolg daarvan worden Indonesië en zijn buurlanden op het ogenblik getroffen door een langdurige droogte, die schadelijk is voor de oogsten. Volgens de gouverneur van Irian Jaya zijn in deze Indonesische provincie sinds begin augustus misschien wel 140 bewoners van een afgelegen gebied van honger en dorst gestorven.