Maleisië bouwt een papierloze, geheel op de computer afgestemde hoofdstad, te midden van veel groen. De burger zal met zijn smart card zijn of zal niet zijn. Maar wat als hij de weg niet weet in cyber space? Zal de armoedekloof een kenniskloof worden? "Hier weten ook oude vrouwtjes en kinderen hoe ze geld uit de muur moeten trekken."

Zullen de ambtenaren in de nieuwe, papierloze hoofdstad van Maleisië nog wel eens een krantje kunnen lezen? Of zullen ze het te druk hebben met het elektronisch registreren van de burgers, wier hele levensloop, inclusief lichamelijke ongemakken, lidmaatschappen van clubs en politieke partijen, uitgavenpatroon, leningen en belastingschulden, van de wieg tot het graf wordt vastgelegd op één individuele smartcard? En de burgers, zullen die zich tegen een al te nieuwsgierige overheid kunnen verweren door een beroep te doen op een elektronische rechtbank? Valt er nog wel te leven in zo'n stad, zeker voor mensen die niet zo goed met de computer overweg kunnen?

Premier Mahathir Mohamad van Maleisië heeft het antwoord op dit soort vragen niet afgewacht. De spade moest meteen de grond in, toen hij zich in 1995 had laten overtuigen door zijn visionaire medewerker Tengku Mohd. Azzman Shariffadeen. Begonnen werd met de aanleg van een vijftien kilometer brede en vijftig kilometer lange Multimedia Super Corridor. Daarin komen een nieuwe hoofdstad, een nieuw technologisch ontwikkelingscentrum, een nieuwe luchthaven, een 'slimme' snelweg plus een snelle railverbinding met de huidige hoofdstad Kuala Lumpur. Mahathirs eigen departement zal volgend jaar als eerste zijn intrek nemen in het futuristische Putrajaya. In het jaar 2000 mag er in het kantoor van de minister-president geen stukje papier meer te vinden zijn.

"Als je nu in een helikopter over de Super Corridor vliegt, kun je al zien hoe de contouren van de infrastructuur zich beginnen af te tekenen", zegt Tengku Azzman. "Vooral de slimme snelweg is goed te herkennen."

Maar aan zijn bureau moet hij zich nog behelpen met een boek vol in kleur afgedrukte computergraphics van twee weelderig groene tuinsteden: de ambtenarenstad Putrajaya en de techneutenstad Cyberjaya. Ambtenaren en computerdeskundigen zullen daar niet alleen werken, ze zullen er ook wonen. In comfortabele serviceflats omringd door bos of in een charmante villawijk met uitzicht vanaf een heuvel. In hun 'slimme woningen' zullen ze kunnen shoppen, studeren, communiceren en spelen via hun pc, en ze zullen hun kinderen op een 'slimme school' doen.

Twee computersteden in het groen? Voor wie Zuidoost-Aziatische steden als Bangkok, Manilla en Jakarta kent, klinkt dat te mooi om waar te zijn. Maar het moet gezegd: de hoofdstad van Maleisië is anders. In Kuala Lumpur hebben zelfs de wolkenkrabbers iets menselijks. De Petronas-torens, voor korte tijd het hoogste bouwwerk ter wereld, doen zich in de nevelsluiers van de regentijd voor als ranke oosterse danseressen met beparelde tiara's op het hoofd. Hun gigantische hoogte wordt gerelativeerd door de vrije ruimte eromheen, waar hoge bomen de flatgebouwen het air van een villawijk geven.

Zelfs de verkeerslussen bij de grote kruispunten in de stad zijn ingevuld met keurig aangelegde parkjes. In één ervan is zowaar een terras gevestigd, waar Maleise dames in lange, wijde kleding met nonnetjesachtig over het voorhoofd gevouwen hoofddoeken, Indiërs met grijze baarden en kleurige tulbanden, en Chinese meisjes in superkorte mantelpakjes verkoeling zoeken onder de parasols. In het struikgewas van een andere lus heeft zich een stel jonge zwervers genesteld.

Kuala Lumpur is zelfs twee streng beschermde stukjes jungle rijk. En als we Tengku Azzman mogen geloven, is de groenvoorziening van Putrajaya en Cyberjaya al even onaantastbaar vastgelegd. "We willen er geen betonjungle van maken. Dat is geen goede werkomgeving." Hij wijst door het raam van zijn kantoor naar buiten, naar Technology Park (in de noordoosthoek van de Multimedia Super Corridor), waar jonge computerdeskundigen in blinkend nieuwe gebouwen bezig zijn de benodigde technologie voor Mahathirs 'intelligente tuinsteden' te ontwikkelen. "Kijk, daar is de plantsoenendienst juist bezig bomen te planten. Niet alleen palmen, maar ook teakbomen, die over een jaar of twintig wel duizend ringgit per stuk opbrengen. Voor de aanleg van het vliegveld zullen uiteraard heel wat bomen moeten worden gekapt, maar die worden later teruggeplant - dat wil zeggen, nieuwe 'jungle'-bomen die nu al worden gekweekt uit het omgehakte materiaal."

Terwijl in tuinstad Cyberjaya particuliere bedrijven aan de slag gaan om Maleisië aan zijn eigen Silicone Valley te helpen, zullen in de zusterstad Putrajaya uiteindelijk honderdduizend ambtenaren langs elektronische weg en via multimedia-kanalen communiceren met elkaar, met de bedrijven, met de burgers - en met de geïntegreerde databank van de regering.

Voor zijn contacten met de overheid (maar ook met het bedrijfsleven) zal de burger veelvuldig gebruik moeten maken van een smartcard met zijn elektronische handtekening. Die zal in de plaats komen van het identiteitsbewijs, waarover op dit moment iedere Maleisiër van twaalf jaar en ouder dient te beschikken. "Met die kaart kom je door het hele overheidsapparaat", animeert Tengku Azzman. Je hoeft geen halve dag te wachten op een nieuw paspoort, maar regelt dat thuis achter je beeldscherm. De zelfde kaart kan ook dienst doen als chipknip, creditcard, telefoonkaart, lidmaatschapskaart, trouwboekje en rijbewijs. Bovendien kunnen iemands medische gegevens erop worden vastgelegd, evenals zijn belastingverplichtingen.

Een goudmijntje, zo'n kaart, voor bedrijven die hun marktsegment met chirurgische precisie willen traceren - of voor een bemoeizieke overheid. Tengku Azzman onderkent het privacyprobleem, maar schuift dat af op de 'cyberwetgeving' waaraan het Maleisische parlement op het ogenblik zijn handen vol heeft. Volgens hem moet de oplossing worden gezocht in de cryptografische beveiliging van de afzonderlijke informatiesegmenten op de smartcard, zodat de dokter niet kan gaan zitten neuzen in de belastingaanslag.

"We moeten de privacy wel zien te beschermen, want de smartcard is ons voorland", zegt Tengku Azzman gedecideerd. Dat is een stormram die de woordvoerders van de Multimedia Super Corridor wel vaker gebruiken om kritiek uit de weg te ruimen: het zál gebeuren want het móet gebeuren.

De jeugd van Putrajaya en Cyberjaya zal op 'slimme scholen' op zijn toekomst worden voorbereid. Dat zo'n school een Internet-aansluiting moet hebben, spreekt vanzelf. Premier Mahathir droomt al van 'virtuele klaslokalen', waar leerlingen uit alle delen van de wereld van de beste leerkrachten leren hoe ze selectief moeten omgaan met de overweldigende hoeveelheden informatie die beschikbaar komen. De 'slim' gediplomeerden zullen vast en zeker snel hun weg vinden naar de elektronische ambtenarij en het cyber-bedrijfsleven.

Want in Cyberjaya, en met name aan de daar te vestigen Multimedia Universiteit, zal met hart en ziel worden gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe informatietechnologie. Maleisië biedt investeerders het perspectief van 'grensloze markten' aan en prijst zelfbewust de talenkennis (Engels, Maleisisch/Indonesisch, Chinees, Hindi en Arabisch) en de 'multiculturele contacten' van zijn eigen multiraciale bevolking aan.

Maar zullen ondernemers niet tegen tal van barrières opbotsen? Er zijn toch nog altijd handelsblokken, zoals Asean en de EU, en er zijn toch nog altijd nationale grenzen? Ha, daar komt de stormram weer aan. "Wij zullen de wereld veranderen", zegt Tengku Azzman. "We zullen de handelsbarrières afbreken. We sukkelen niet meer achteraan, we nemen de leiding".

Ondernemers blijken zich vooral zorgen te maken over de telecommunicatieve infrastructuur en de beschikbaarheid van hooggekwalificeerd personeel. Op bepaalde punten hebben de Maleisische ondernemers trouwens heel andere hoofdbrekens dan de buitenlandse investeerders: de Maleisiërs voorzien moeilijkheden met een eventuele censuur op Internet, de buitenlanders tobben over de steekpenningen die ze misschien zullen moeten betalen.

"Om deze zorgen weg te nemen is de regering gekomen met een Bill of Guarantees", zegt dr Muhamed Ghazie Ismail, directeur van de Multimedia Development Corporation. De regering garandeert "een fysieke en informatie-infrastructuur van wereldklasse" en absolute vrijheid in het werven van hooggeschoold personeel in binnen- en buitenland. "Geen censuur op Internet", behoort ook tot de beloften.

En de corruptie waarover de buitenlanders zich zoveel zorgen maken? Er zijn tenslotte miljoenencontracten in het spel. Maleisië gaat er prat op dat het, met Singapore en Hongkong, tot de weinige landen in Azië behoort die beschikken over een onafhankelijk bureau voor corruptiebestrijding. "Wij zijn vanzelfsprekend ook betrokken bij de totstandkoming van de Multimedia Super Corridor", aldus Abu Kassim Bin Mohamed, hoofd planning en beleidscoördinatie van het Bureau voor Corruptiebestrijding. "Maar hoe we precies te werk gaan kan ik natuurlijk niet verklappen", zegt hij met een geheimzinnig lachje.

"Wij zijn zo onafhankelijk dat zelfs de minister-president ons niet kan beletten een onderzoek naar iemand in te stellen. We zijn zelfs bevoegd mensen te arresteren - de procureur-generaal beslist uiteindelijk of er daadwerkelijk een aanklacht wordt ingediend. Op het ogenblik zijn we aan het bedenken wat voor wetten we nodig hebben om de razendsnelle geldoverboekingen via Internet te kunnen controleren, om 'cyber-witwassen' te verhinderen."

Wat de censuur betreft leeft bij bepaalde groeperingen een hardnekkige twijfel over de vraag hoe serieus premier Mahathir het op dat punt meent met zijn Bill of Guarantees. "Die belofte geldt waarschijnlijk alleen voor de bedrijven die officieel meewerken aan de Multimedia Super Corridor", zeggen ze bij Suaram, een Maleisische organisatie voor de mensenrechten. "Tegelijkertijd voert de regering een strijd tegen de pornografie op Internet, en dat lijkt ons nogal tegenstrijdig. Playboy en Penthouse mogen wij Maleisiërs niet lezen."

Ook de parlementaire oppositie kan het wantrouwen niet van zich afschudden. "Democratiseer de informatie-technologie. Weg met alle wetten die de vrijheid van informatie inperken: weg met het verbod op smaad en op opruiing, weg met de veiligheidswet", roept Lim Guan Eng door zijn zaktelefoontje. Hij is op verkiezingscampagne voor de Democratische Actie Partij (DAP) en zijn draadloze statements worden af en toe overstemd door de geluiden van een mensenmenigte.

Lim zelf is op gevoelige wijze in aanraking gekomen met de opruiingswet: hij heeft een boete van vijftienduizend ringgit (bijna twaalfduizend gulden) gekregen omdat hij er schande van had gesproken dat de eerste minister van zijn deelstaat, Malacca, niet zou worden vervolgd wegens ontucht met een meisje van vijftien. Lim heeft beroep aangetekend - vooral omdat een boete van meer dan tweeduizend ringgit hem automatisch zijn lidmaatschap van het parlement zou kosten.

Maar over het geheel genomen mag de Multimedia Super Corridor zich verheugen in de steun van de parlementaire oppositie, verklaart Lim plechtig. Wel is Lim bang voor discriminatie. De regering voert immers sinds jaar en dag een beleid van positieve discriminatie voor de Maleiers, die amper de helft van de bevolking uitmaken (etnische Chinezen zoals Lim vormen ruim eenderde van de bevolking, de rest bestaat vooral uit Indiërs en enkele inheemse volken).

Eigenlijk is de Democratische Actie Partij nog banger voor een ander soort discriminatie, zegt Lim: die tussen informatie-rijken en informatie-armen. "Die hele MSC is niets anders dan een hype en een hoop gebakken lucht, als dit probleem niet wordt opgelost", tettert hij door de telefoon. Zal de armoedekloof ongemerkt veranderen in een kenniskloof? Zullen de lommerrijke straten van Cyberjaya en Putrajaya straks worden ontwijd door tot de bedelstaf gedoemde computer-analfabeten?

Er is drie miljoen gulden beschikbaar om in winkelcentra en andere openbare plaatsen in heel Maleisië metallic glanzende Internet-kioskjes neer te zetten, waar het grote publiek zich met een soort telefoonkaart toegang kan verschaffen tot cyberspace. "Maar dan moeten de armen eerst wel leren hoe ze die kiosken moeten bedienen", constateert Lim. "Er komen dan wel 'slimme scholen' met computers in de klas, maar zolang er ook niet-slimme scholen bestaan blijft er discriminatie - en er zijn in dit land nog altijd scholen die niet eens zijn aangesloten op het elektriciteitsnet."

De directeur van de 'supershop' voor ondernemers van de Multimedia Super Corridor brengt maar weer eens een stormram in stelling om die kritiek te pareren. "De armen hebben een keus: met computers leren omgaan of niet. Maleisië kent geen werkloosheidsuitkering, dus iedereen moet hier werken voor de kost." Ook Tengku Azzman toont weinig geduld met computeranalfabeten. "Hier in Maleisië weten ook oude vrouwtjes en schoolkinderen hoe ze geld uit de muur moeten trekken. Dat moet iets met de cultuur te maken hebben, ik hoor dat de Europeanen op dit punt behoorlijk conservatief zijn."

Eén vraag nog, dr Ghazie, Tengku Azzman. Juist in computerland voltrekken de ontwikkelingen zich vaak adembenemend snel - is het gevaar niet groot dat uw Multimedia Super Corridor al achterloopt eer ze is voltooid?

Even lijkt de directeur van de supershop pijnlijk getroffen - maar veel bedenktijd heeft hij niet nodig. Tengku Azzman is absoluut niet bang dat Maleisië uit zijn cyberdroom zal ontwaken met een zware kater. "De Multimedia Super Corridor is nooit voltooid. We zullen altijd voorop blijven lopen om nieuwe dingen uit te proberen - of om ze van anderen over te nemen. Tenslotte zijn onze ideeën niet nieuw. Het enige nieuwe is de verpakking: we brengen alles op één plaats bij elkaar en we doen er een mooi lint om van cyberwetten. Ziedaar, is dat geen prachtcadeau?"