Na 22 jaar stopt Mahathir Mohammed vandaag als premier van Maleisië. Hoewel omstreden door zijn autocratische manier van leidinggeven heeft 'Dr. M.' van Maleisië een stabiel en welvarend land gemaakt. Maar de nieuwe leider wacht veel achterstallig onderhoud.

Niet voor het eerst joeg Mahathir (77) vorige week de westerse wereld tegen zich in het harnas. Zijn opmerking tegen de leiders van de islamitische wereld dat Joden de wereld in de greep houden en anderen voor hen laten vechten en sterven, was smakeloos.

Maar zoals zo vaak ging in de ophef ook zijn bredere visie ten onder, namelijk dat de strijd om Palestina moet worden beëindigd en de moslims eens moeten beginnen zichzelf te ontwikkelen. Enkele jaren eerder had hij vergeefs zijn geloofsgenoten opgeroepen de Palestijnse zelfmoordenaars terroristen te noemen.

Het Maleisië van voormalig arts Dr. M. zit, net als zijn vertrekkende leider, vol paradoxen. Het is een van de weinige echte democratieën in de moslimwereld, maar kent wel veel druk op pers en oppositie, en Mahathirs ooit gedoodverfde opvolger is om onzin-redenen opgesloten.

Economisch groeide het land spectaculair, maar het verarmde platteland en de honderdduizenden illegalen uit Indonesië, India en de Filippijnen betalen daarvoor de prijs. Mahathir ageerde tegen globalisering, maar zijn land behoort tot de twintig grootste handelsnaties ter wereld. En Mahathir wist etnische rust te brengen (gevechten tussen Maleiers, Chinezen en Indiërs kostten in 1969 nog honderden levens) maar alleen door Maleiers voor te trekken.

Nog deze week toonde de Maleisische premier zijn politieke laveerkunst. De extremistische islam, georganiseerd in de partij PAS, is nu zijn belangrijkste probleem. De partij toonde bij verkiezingen in 1999 aan dat zij aanhangers van Mahathirs partij Umno kan wegsnoepen, vooral door te ageren tegen corruptie en vóór traditionele waarden. Deze week kondigde een van de deelstaten waar PAS aan de macht is aan dat overspel bestraft gaat worden met steniging, en alcoholgebruik door zweepslagen.

Mahathir was fel tegen. Niet zozeer omdat hij tegen de sjaria-wetgeving als zodanig is, maar omdat deze voorstellen daarmee niet in overeenstemming zouden zijn. "Het zijn wrede straffen", aldus de premier, die hoopt zo vromere moslims niet van zich te vervreemden.

Het lijkt het voorspel voor de verkiezingsstrijd van volgend jaar. Mahathirs opvolger Abdullah Ahmad Badawi zal dan de keuze voorleggen tussen het moderne, dynamische Maleisië van UMNO, de partij die sinds de onafhankelijkheid van de Britten in 1957 aan de macht is, en 'het middeleeuwse beleid' van PAS. Abdullah heeft daarbij het probleem dat Mahathir en zijn UMNO een aantal problemen hebben laten voortbestaan.

Zo is daar het rechtssysteem. Niet alleen vond Mahathir mensenrechten niet universeel, maar in de praktijk gebruikte hij vaak repressieve wetten om tegenstanders te dwarsbomen. De arrestatie van de populaire Anwar Ibrahim in 1998 en diens omstreden veroordeling wegens corruptie en sodomie, is daarvan het bekendste voorbeeld. Maar al in 1988 schoof hij rechters terzijde die een uitspraak hadden gedaan tegen UMNO. Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch schreef deze week een brief aan Abdullah om te vragen de binnenlandse veiligheidswet af te schaffen, het belangrijkste vehikel voor politiek misbruik.

Een ander groot probleem blijft de corruptie. Hoewel Mahathir die heeft getracht aan te pakken en Maleisië inderdaad gestaag stijgt op de lijst van minst corrupte landen (nu 37ste), valt er nog veel te verbeteren. Vooral de schandalen die de UMNO-partij geregeld teisteren, hollen de steun voor de regering uit.

Meest gecompliceerd is tenslotte de positie van de Maleiers. Die zijn jarenlang bevoordeeld in politiek, onderwijs en ambtenarij, maar steeds vaker klinkt de roep om de positieve discriminatie die Mahathir in de jaren zeventig voor deze groep lanceerde af te schaffen. Met name de Chinezen, cruciaal voor de economie van Maleisië, beginnen er genoeg van te krijgen. Ook onder armere Maleiers kalft de steun voor UMNO nu af. De modernisering van Maleisië heeft hun geen profijt gebracht, en zij vormen de electorale vijver waar PAS in vist.