Ogen branden, de tong voelt schraal, de keel schuurt en diep ademhalen wordt ten strengste afgeraden. Palangka Raya in Indonesië is gehuld in dichte mist. Alleen een flets bruinig zonnetje schemert er doorheen. Het zicht bedraagt woensdagochtend niet meer dan een paar honderd meter. Het vliegveld van de stad, hoofdstad van de provincie Centraal Kalimantan, is dicht, de scholen zijn gesloten.

Al maanden wordt de provincie, waar Nederland met gemak vier keer in past, geteisterd door branden. Waar je kijkt, en zover het oog reikt, kringelt rook op uit de grond. Wat er brandt zijn de immense veenlanden van het eiland en kleine akkertjes. Rook is overal, en al die rook komt langzaam bij elkaar en vormt naarmate je dichter bij Palangka Raya komt een steeds dichtere bruine mist. Die dikke stinkende mist waait nu al meer dan twee maanden over het eiland Borneo, steekt de zee over. Daar vermengt hij zich met rook van soortgelijke branden op het naburige eiland Sumatra. Daarom krijgen Maleisië en Singapore sinds weken de dubbele laag over zich heen.

Singapore, de schoonste stad van Zuidoost-Azië, is half verlamd door de verstikkende rook. De regering heeft de inwoners aangeraden binnen te blijven. Het scheepvaartverkeer in de Straat van Malakka tussen Indonesië en Singapore wordt bedreigd. Schepen zijn gewaarschuwd dat het zich zo slecht is dat er gevaar ontstaat voor aanvaringen. De Straat van Malakka is de drukst bevaren zeeroute ter wereld. 40 Procent van alle zeetransport van de wereld gaat door deze nauwe zee-engte.

De Indonesische regering zet blusvliegtuigen in, en her en der zijn brandweerploegen in de weer. Zij kunnen alleen voorkomen dat het vuur geen huizen verslindt. "Wij doen wat wij kunnen", heeft de Indonesische vice-president Jusuf Kalla gezegd, "maar het is niet genoeg. Onze enige hoop is regen." Het regenseizoen zou onderhand moeten beginnen, maar de regen blijft vooralsnog weg. Pogingen om kunstmatig regen op te wekken hebben nauwelijks resultaat gehad. De rook wordt met de dag dikker en het ademen moeilijker.

Singapore en Maleisië protesteren steeds harder tegen Indonesië, dat niets, of niet genoeg zou doen om de jaarlijks terugkerende branden te voorkomen. Indonesië antwoordt door op zijn beurt Maleisische oliepalmbedrijven de schuld te geven: die zouden de branden hebben aangestoken om ruimte te maken voor uitbreiding van hun plantages. De woede bij de buurlanden is nu zo hoog opgelopen dat Singapore de betrokken ministers van Indonesië, Maleisië en twee andere buurlanden heeft ontboden om spijkers met koppen te slaan. Zij willen "onmiddellijke en blijvende oplossingen" zoeken voor het smog-probleem. De Singaporese premier Lee Hsien Loong heeft in een brief aan de Indonesische president Susilo Bambang Yudhoyono zijn "teleurstelling" overgebracht over het jaarlijks terugkerende probleem.

De branden zijn voor een groot deel aangestoken door kleine boeren. Die branden stukken grond plat om er hun akkertjes aan te leggen. Een overgewaaide vonk is echter genoeg om een van de immense veengebieden in Kalimantan aan te steken en als dat eenmaal brandt is het vuur niet meer tegen te houden. Het veen is kurkdroog, door het lang aanhoudende droge seizoen, maar ook door daling van de grondwaterspiegel, die weer een gevolg is van de grootschalige ontbossing van de provincie. Eigenaren van oliepalmplantages worden ervan beschuldigd dat zij misbruik maken van de situatie en op hun beurt brand stichten om ruimte te maken voor nieuwe plantages.

Brandstichters worden zelden of nooit gearresteerd, en geblust wordt er nauwelijks. De blusvliegtuigen en de brandweerploegen, zijn alleen "optisch", zegt een lid van het WWF in Jakarta. "Het ziet er mooi uit, maar het heeft totaal geen effect. Je zou het hele leger moeten inzetten om een beetje resultaat te boeken."