Maleisië en de VS starten deze week in een strandhotel in Penang onderhandelingen over een vrijhandelsakkoord. Dat zou immense gevolgen kunnen hebben voor het huidige beleid dat bedrijven van etnische Maleisiërs voorrang geeft.

Maleisië is de tiende handelspartner van de VS. In 2005 deden de twee landen voor 44 miljard dollar zaken. Op 8 maart van dit jaar beslisten Maleisië en de VS dat ze rond de tafel zouden gaan zitten om een vrijhandelsakkoord uit te werken. De VS hebben al sinds 2002 een vrijhandelsakkoord met Singapore en onderhandelen momenteel ook met Thailand. Met Maleisië bestaat sinds mei 2004 een kaderovereenkomst voor handel en investeringen, maar die loopt volgend jaar juni af.

Alles wijst erop dat de markttoegang voor Amerikaanse producten en diensten een belangrijk onderhandelingspunt wordt. De Amerikanen hebben waarschijnlijk vooral hun oog laten vallen op de Maleisische automobiel- en financiële dienstensector.

Niet alle Maleisiërs zijn opgezet met de onderhandelingen. Maandag al leverden activisten een petitie af in het hotel van de onderhandelaars. "De Amerikanen willen niet alleen markttoegang maar ook wetten die hun belangen in dit land verdedigen", zegt Charles Santiago, coördinator van de watchdog Monitoring Sustainability of Globalisation (MSN).

De tegenstanders vrezen dat Amerikaanse firma’s zullen mogen meedingen naar contracten die de Maleisische overheid uitschrijft. Volgens het voorliggende beleidsplan van de regering zijn er tussen nu en 2010 contracten ter waarde van zo'n 200 miljard dollar binnen te halen, onder andere voor infrastructuur. Momenteel geldt in Maleisië een beleid van positieve discriminatie: bedrijven met Maleisiërs aan het hoofd, krijgen voorrang. Santiago is bang dat een vrijhandelsakkoord de overheid de mogelijkheid zal ontnemen om overheidsuitgaven te gebruiken om de eigen economische groei aan te zwengelen.

De Maleisische minister van Internationale Handel en Industrie, Rafidah Aziz, verzekert dat "de overeenkomst niet ondertekend zal worden als de VS willen tussenkomen in het beleid". Volgens haar zouden de Maleisische sectoren van elektronica, landbouwproducten, textiel, rubber en hout voordeel kunnen hebben bij het vrijhandelsakkoord.

De coalitie van tegenstanders vreest echter de effecten op de 116.000 boeren in de 'rijstkom' van Maleisië, de regio in het noordwesten. Critici vinden dat de overheid de onderhandelingen moet uitstellen tot het effect op deze boeren onderzocht is.

De Amerikanen zullen waarschijnlijk ook sterk aandringen op een betere bescherming van intellectueel eigendomsrecht. Hier vrezen critici extra drempels voor producenten van generische geneesmiddelen, wat zou leiden tot duurdere medicamenten. Een vrijhandelsakkoord zou ook een stok in de wielen kunnen steken van de inspanningen die de Maleisische overheid doet om open source software te promoten.

Er heerst veel ongerustheid dat de Maleisische overheid geen gedegen kosten-batenanalyse heeft gemaakt. En zelfs als ze dat wel heeft gedaan, werd die niet openbaar gemaakt, en de media geven geen kik. De eerste eis van de critici is daarom meer transparantie en een publiek debat.

Tot slot liggen critici wakker van het gebrek aan Maleisische onderhandelingservaring over vrijhandelsakkoorden. Een Canadese hoogleraar op bezoek in Maleisië formuleert het zo: "Jullie hebben geen idee waarin jullie je begeven. Maleisië is David en jullie nemen het op tegen Goliath (de VS) terwijl jullie vergeten zijn je katapult mee te brengen."