Historische gebouwen in de Maleisische stad Malakka hebben massaal een dieprode kleur gekregen bij wijze van 'restauratie'. Toeristen vinden het prima, maar het maakt de kans op een plaatsje op de werelderfgoedlijst van de Unesco er niet groter op.

De koloniale geschiedenis ligt in Malakka voor het oprapen. Dankzij haar strategische ligging aan de gelijknamige zeestraat was de stad eeuwenlang een belangrijke handelsplaats die eerst door de Portugezen, daarna door de Nederlanders en ten slotte door de Engelsen werd bezet. Nergens vind je binnen zo'n kleine straal zo'n variëteit aan koloniale gebouwen in redelijke staat.

De gebouwen van de langstzittende koloniale macht, de Nederlanders, springen het meest in het oog. Dat zijn het zeventiende-eeuwse 'Stadthuys' met monumentale trap, de grote protestantse kerk en de ruim tweehonderd huizen met winkelruimte op de begane grond, in straten die op de kaart nog altijd Heerenstraat en Jonkerstraat heten.

Maar er is ook een Portugese kerk en een Portugese begraafplaats. De resten van de zestiende-eeuwse Portugese stadswal worden momenteel opgegraven -tegenover grote gebouwen in art nouveau-stijl uit de Engelse koloniale periode.

De sfeer is gemoedelijk. Riksja-rijders hangen loom achterover in hun met vlaggetjes versierde fietstaxi's. Ze hoeven de toeristen niet toe te roepen, zoals hun collega's in armere Aziatische landen. Geld verdienen doen ze toch wel, het wemelt van de toeristen.

Pas buiten het historische centrum beginnen de flats en de grote winkelcomplexen, die de laatste jaren ook in andere Maleisische steden uit de grond zijn gestampt, en waarvoor onder meer in de hoofdstad Kuala Lumpur negentiende-eeuwse houten villa's het veld moesten ruimen.

De toeristen bewonderen de gebouwen die, ongeacht de tijd waaruit zij stammen, alle van stoep tot daknok donkerrood zijn geverfd. Het was een kleur die de Engelsen wel gebruikten voor de gebouwen die zij in de koloniale tijd bouwden. De kleur herinnert ook aan de bakstenen die de Nederlanders met de schepen van de Verenigde Oostindische Compagnie naar de Oost brachten voor hun huizen.

En nu heeft voor het gemak alles maar die kleur gekregen. Ook het hotel, dat zo te zien uit de jaren zeventig van de vorige eeuw stamt, en het fonkelnieuwe politiebureau met aluminium schuifpuien, en het tegenoverliggende elektriciteitshuisje.

Om het extra gezellig te maken, bengelen van boom tot boom tuinslangen waarin felgekleurde rode, blauwe en gele lampjes branden. Op het centrale plein, pal voor het Stadthuys, staat het bomvol kraampjes met zonnehoeden en sleutelhangers. Gewone winkels met schoenen of groenten zijn er nauwelijks. De stad heeft iets weg van een filmdecor, en dat is kennelijk precies wat de duizenden toeristen uit eigen land en uit China aanspreekt. Ze laten zich fotograferen bij het tulpenperk met miniatuur molen, een herinnering aan het feit dat de Nederlanders hier meer dan 150 jaar de dienst uitmaakten.

Maar Maleisische liefhebbers van geschiedenis maken zich zorgen. "Er wordt alleen op het uiterlijk van de gebouwen gelet, niet op hun betekenis. Om de binnenstad te verfraaien, zijn historische gebouwen onherstelbaar veranderd en niet zelden gesloopt", zegt Elisabeth Cardosa van de onafhankelijke monumentenzorgorganisatie Badan Warisan. "De ambachtelijke winkeliers, die de kern uitmaken van de geschiedenis van de stad, trekken weg om plaats te maken voor souvenirwinkels en restaurants."

Er worden waren verkocht die, zoals een boze journaliste onlangs in de Maleisische New Straits Times schreef, "geen enkele relatie hebben met de geschiedenis van Maleisië en die toeristen in elke stad, in elk land" kunnen kopen.

Haar artikel is geïllustreerd met een interieurfoto van een winkelpand. Over oude wandtegels met bloemmotief is een dikke beige latexlaag gelegd.

Ook de Unesco heeft er een hard oofd in. De informele aanvraag voor opname op de werelderfgoedlijst in 2001 werd door de cultuurorganisatie van de Verenigde Naties niet positief ontvangen. Maleisië werd geadviseerd de aanvraag aan te passen, omdat de kwaliteit en de authenticiteit van de monumenten in Malakka toen al te wensen overliet.

Maar wellicht zou de stad wel een kans maken wanneer het de bijzondere bedrijvigheid in de aanvraag betrok, luidde het advies. De eeuwenlange traditie van handel in de stad en de bijzondere, multiculturele samenstelling van de bevolking weerspiegelden, meer nog dan de gebouwen, de bijzondere geschiedenis van de stad.

Architect Rosli Mat Noor, werkzaam op het Maleisische ministerie van cultuur, ging met het advies aan de slag. Er werd samenwerking gezocht met Penang, die andere oude Maleisische handelsnederzetting in de Straat van Malakka. (De derde handelsnederzetting, Singapore, is inmiddels een zelfstandige staat). Penang heeft weliswaar minder historisch belang, maar de stad heeft beter haar authenticiteit weten te bewaren, met gebouwen uit vooral de Engelse koloniale tijd.

Rosli denkt dat Malakka in combinatie met Penang meer kans maakt toegelaten te worden op de lijst. "We hadden de pech dat de toeristen al in de jaren tachtig belangstelling kregen voor Malakka. Op dat moment waren we ons nog niet bewust van het bijzondere karakter van de stad. Maleisië had meer aandacht voor het realiseren van hoogbouw en het verbeteren van de infrastructuur. Er zijn toen concessies gedaan om de toeristen te gerieven."

Maar ook onlangs gingen er nog dingen mis, moet hij erkennen. "Dat er onder de grond resten lagen van de muren van de zestiende-eeuwse Portugese stadsmuur, was bekend. Toch keurde de plaatselijke overheid goed dat op een steenworp afstand van deze muren, midden in het historische stadscentrum, een ondergrondse parkeergarage zou worden gebouwd, met daarop een groot winkelcentrum. De centrale overheid gaf in allerijl geld om de zestiende-eeuwse muren op te graven. Slechts met de grootst mogelijke moeite konden de bouwplannen worden aangepast, zodat er tenminste een kleine ruimte bleef tot de Portugese versterking."

Maar Rosli ziet vooral de verbeteringen. De overheid heeft zich ten volle ingezet voor de gecombineerde aanvraag van Malakka en Penang om op de werelderfgoedlijst te komen. Die aanvraag is eind januari naar de Unesco gezonden. "De Maleisische overheid realiseert zich dat een plaats op de werelderfgoedlijst extra toeristen en dus extra inkomsten zal opleveren."

De uiteindelijke beoordeling of de twee steden worden toegelaten tot de werelderfgoedlijst duurt anderhalf tot twee jaar. Inspecteurs van de Unesco zullen dit uitmaken. Al die tijd moeten de steden er blijk van geven het erfgoed waardig te beheren. Eenmaal toegelaten tot de lijst zullen ze dat beleid moeten voortzetten. De Unesco springt bij als de overheid onvoldoende middelen heeft. Ook biedt de Unesco financiële en technische hulp bij schade door natuurrampen of 'rampen door de mens veroorzaakt'. Een plek op de lijst garandeert niet dat een monument goed wordt beheerd. De Unesco kan geen hulp opdringen en evenmin sancties opleggen bij slecht onderhoud.

Maar de Nederlandse ambassadeur in Maleisië, jhr. John von Mühlen, is niet somber. Hij loopt over van enthousiasme voor de bijzondere omstandigheid dat in Malakka op loopafstand de resten zijn te zien van drie koloniale mogendheden, plus die van de diverse Aziatische bewoners van Maleisië.

Hij heeft al enige tienduizenden euro's besteed aan het opknappen en presenteren van Nederlands erfgoed in Malakka, bekostigd uit zijn jaarlijkse "potje voor kleine projecten".

Hij kent de geluiden dat het geld niet altijd besteed wordt zoals dit in Nederland zou gebeuren. Dat bouwvakkers een prachtige oude boom op de binnenplaats van een historisch pand hebben gekapt of dat zij de vuursteen die zij aantroffen op de ene plaats op de andere plaats tot sierrand hebben verwerkt.

"Het belangrijkste is dat de façades van de panden behouden blijven", zegt hij laconiek. "Wat daarachter gebeurt, is niet zo belangrijk. We moeten niet vergeten dat de smaak hier heel anders is. En er is weinig ervaring. Wij Nederlanders kunnen wel adviseren, maar we moeten het niet beter willen weten", zegt de diplomaat.

De Maleisische Elizabeth Cardosa, nazaat van de Portugezen, is niet blij met die lankmoedige opstelling. "Als niemand kritisch is, is het binnen drie jaar te laat." De overheid richt zich volgens haar te veel op de grote gebouwen, terwijl juist de oude winkels het specifieke karakter van de stad bepalen, zoals ook de Unesco opmerkte.

Haar organisatie Badan Warisan restaureert één winkel, een beetje achteraf in de voormalige Heerenstraat. "We hebben bijna geen budget, maar we proberen op die manier toch te laten zien hoe het óók kan. Bovendien is dan ten minste één pand gered."

Hoe weerbarstig de praktijk is, blijkt als Shaukani Abbas zijn bezorgdheid over Malakka uit. Hij is voorzitter van een onafhankelijke club die probeert toeristische routes te ontwikkelen die van de gebaande paden afgaan en historische achtergrondinformatie bieden. Hij werkte mee aan een folder voor een rondreis langs Nederlandse monumenten. Nu wil hij zo'n folder maken van het traditionele Maleisische erfgoed. Enthousiast vertelt hij over zijn laatste vondst. "Geen ander Maleis huis is zo uniek." Als we er gaan kijken, leidt de vrouw des huizes ons trots rond. Het gezin met twee kinderen heeft de houten paalwoning nog maar kort geleden betrokken. De overheid heeft dit moderne huis naar model van de oude Maleisische paalwoning voor het gezin laten bouwen, omdat het de grond onder de oude woning vorderde voor een parkeerterrein.

Het hout glimt van de lak. Het dak is van golfplaat, de bodem waarin de palen staan, en waar traditioneel de beesten onder het huis scharrelden, is van beton in plaats van aangetrapte aarde. Zoiets moois heeft Shaukani nog nooit gezien. Hij maakt afspraken met de familie dit woonhuis op te nemen in een toeristische rondrit. Voor de oorspronkelijke houten paalwoningen, met hun versierde daklijsten en geschilderd in allerlei pastelkleuren, heeft hij op de terugweg van de kampong naar het centrum van Malakka, zo'n drie kwartier rijden, geen goed woord over. "Dat zijn maar oude huizen."

Malakka was van 1641 tot 1807 in Nederlandse handen, nadat eerst de Portugezen de strategisch gelegen handelsnederzetting in 1511 hadden veroverd op de lokale sultan. Langzamerhand ging evenwel de in Nederland opgerichte Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) een steeds belangrijker rol spelen in de handel van en naar Oost-Indië. Deze maatschappij duldde geen concurrentie. De Nederlanders veroverden Malakka in 1641. De stad werd, met Batavia -het huidige Jakarta in Indonesië, steunpunt voor de Nederlandse handel in de Oost. Het Maleis was voertaal in de regio. De handel in peper, nootmuskaat, kaneel, thee en porselein nam een grote vlucht en de vestiging van Nederlanders kreeg een permanent karakter.

In 1807 veroverden de Britten de stad en verjoegen de Nederlanders naar de Maleisische stad Penang. De Britten bleven tot 1957 in Maleisië. In dat jaar werd het land onafhankelijk. Gedurende de hele koloniale periode bleven in en om Malakka ook de handelaren uit het Midden-Oosten en India actief, die de stad al aandeden voor de Portugezen haar bezetten.

Dan zijn er nog de Chinezen, die zich hier rond 1400 vestigden, en is er de oorspronkelijke, Maleisische bevolking. Elke groep heeft haar cultuur behouden en gebouwen neergezet in de eigen traditie. Daarnaast zijn er culturele vermengingen ontstaan, specifiek voor deze multiculturele samenleving.