Papier heeft afgedaan, de computer is de nieuwe fetisj van het Maleisische ambtenarenapparaat. E-government is de mode. Deze zomer begint een proef met landsbestuur door een draadje in Cyberjaya, de 'intelligente' stad van de toekomst in aanbouw.

Maleisië bouwt een stad die Silicon Valley naar de kroon moet steken. De grootste innovatie: het nieuwe IT-Mekka van Azië moet nagenoeg papierloos blijven. Maar daar moeten nog wel een paar duizend bomen voor worden gekapt. Elektronische overheid heet het experiment.

Het is niet vaak dat een zittend staatshoofd oproept tot revolutie. Maar de Maleisische premier Dato Seri Mahathir Mohamad doet wel vaker gekke dingen. De papierloze revolutie die hij zegt te willen ontketenen, moet een einde maken aan de stapels papier die zijn ambtenaren verschuiven.

Papier heeft afgedaan, de computer moet de nieuwe fetisj van het ambtenarenapparaat worden. E-government noemt Mahathir het in Maleisië en hij is er bloedserieus over.

Eind deze zomer begint een proef met het landsbestuur door een draadje in Cyberjaya, nog een ambitieus IT-project van de Maleisische overheid. Deze veertig miljard gulden kostende stad van de toekomst wordt op dit moment gebouwd op een voormalige palmplantage ten zuiden van de hoofdstad Kuala Lumpur. Het zal volgens de Maleisische leider de eerste smart city ter wereld worden. Hij hoopt daarmee grote aantallen gerenommeerde IT-bedrijven uit de hele wereld aan te trekken. Oracle, Baan, Intel, Siemens, Motorola en Lotus hebben in ieder geval al aangekondigd nog dit jaar hun nieuwe kantoren te zullen betrekken in Cyberjaya.

Bij zo'n nieuwe stad hoort een nieuwe manier van werken, vindt Mahathir. Hij heeft de architecten opdracht gegeven om gegevensuitwisseling in Cyberjaya zo veel mogelijk elektronisch te maken.

Het hart van het project is de smartcard die iedere inwoner van de stad straks bij zich zal dragen. Het Belgische gevalletje ter grootte van een pinpas zal dienen als paspoort, rijbewijs, identiteitsbewijs en medisch dossier en kan door middel van de ingebouwde chip worden gebruikt voor het invullen van ieder elektronisch formulier in de stad (later in heel Maleisië). Daarnaast doet het pasje dienst als creditcard, pinpas, tolkaart op de snelweg en chipknip. Er wordt bestudeerd of ook toegang tot kantoren en huizen met de kaart valt te regelen.

De slimme kaart is niet de enige innovatie van Cyberjaya. Het feit dat de nieuwe stad vanaf de grond wordt opgebouwd, geeft de Maleisiërs de kans een fijnmazig netwerk van glasvezelkabels aan te leggen. Kilometers en kilometers van het spul liggen nu nog aan de kant van de weg te wachten om in de grond te verdwijnen waarop de stad wordt gebouwd. Volgens de propaganda van de Maleisische overheid zal glasvezel gewone post tussen bedrijven onnodig maken voor alledaagse geschreven boodschappen.

Zelf geeft Mahathir het goede voorbeeld. Zijn kantoor, een van de eerste gebouwen in Cyberjaya, bevat nog geen memobloc. Ambtenaren die iets van hem willen, moeten gebruik maken van het Prime Ministers Office Information System, want Mahathir weet wel degelijk hoe hij een muis moet vasthouden.

Ook de gewone Maleisiërs kunnen straks profiteren van de mogelijkheden van Cyberjaya, zo laten de Maleisische regeringsvoorlichters weten. Arme sloebers die nog geen computer hebben, kunnen gebruik maken van een van de vele nog te bouwen multimediakiosken. Daar hangt niet alleen een ouderwetse telefoon, maar deze ruimtes beschikken ook over een terminal voor e-mail en contact met de overheid. Door gebruik te maken van zijn smartcard en het toetsenbord kan de doorsnee-Maleisiër straks in de veredelde telefooncel zijn rijbewijs vernieuwen of zijn elektriciteitsrekening betalen. Ook kan hij de Maleisische Postbus 51 raadplegen of gewoon wat op het web surfen. Voordeel voor expats: het systeem spreekt meerdere talen.

Cyberjaya zal niet alleen papierloze ambtenaren en elektronische rijbewijzen opleveren, de nieuwe stad zal als een magneet het grote geld aantrekken, zo voorspelt Mahathir. Hij schreef er een boek over, Vision 2020. In het nogal hoogdravende epistel legt hij uit dat Maleisië dankzij de nieuwe stad in 2020 net zo rijk zal zijn als de Verenigde Staten.

Uiteindelijk moet Cyberjaya de hoofdstad van Maleisië worden en het hart gaan vormen van een strook van twintig bij zestig kilometer die loopt vanaf het zakencentrum van Kuala Lumpur naar het gloednieuwe en peperdure vliegveld van de stad. De strook die de imposante naam Multimedia Super Corridor meekreeg, moet uiteindelijk Silicon Valley naar de kroon steken.

Mahathir kreeg het idee om een nieuwe stad te gaan bouwen toen hij een paar jaar geleden besefte dat Maleisië voor investeerders geen unique selling point had. Het land profiteerde weliswaar enorm van de Aziatische boom, maar Mahathir zag in dat westerse investeerders in veel gevallen even snel weer vertrokken als ze waren gekomen. Hij wilde bedrijven langer vasthouden door meer te bieden dan andere landen in de regio. Maleisië moest de eerste keus worden voor buitenlandse bedrijven.

Maar toen hij de plannen maakte, kreeg hij het schrikbeeld van Bangkok en Manilla voor ogen, steden die door hun snelle groei volledig zijn dichtgeslibd. De Maleisische premier wilde koste wat kost voorkomen dat Kuala Lumpur hetzelfde lot zou ondergaan. Hij koos er daarom voor de groei op te vangen in een nieuwe stad. Dit gaf Maleisië bovendien de kans te experimenteren met nieuwe manieren van werken, besturen en wonen. De grote sprong is de overgang van een pre-industriële naar een digitale samenleving met een maoïstisch gevoel voor grandeur genoemd.

Maar, zo zeggen criticasters, de nieuwe technologie van Cyberjaya zal onvermijdelijk ook westerse denkbeelden en vrijheden naar het traditionele moslimland brengen. Dat kan tot rare situaties leiden. Zo heeft Mahathir om tegemoet te komen aan wensen van buitenlandse investeerders eerder dit jaar de Maleisische censuur op het Internet ongedaan gemaakt. In het land waar ijverige ambtenaren met een zwarte stift blote borsten in buitenlandse bladen wegstrepen, kan nu ineens iedereen met een computer vieze plaatjes downloaden. Desnoods in een multimedia-telefooncel.

"Mahathir heeft echter overal aan gedacht. De premier heeft ons gewaarschuwd dat we door alle veranderingen met verlokkingen te maken krijgen", vertelt overheidsvoorlichter Rohdiah Ismael in Cyberjaya, "maar hij zegt dat we kracht in onszelf moeten zoeken om daar weerstand aan te bieden". Ook Jasbir Singh, journalist van de Engelstalige Maleisische krant New Straits Times vindt de inhoud van internet geen reden om de schoktherapie in zijn land te stoppen. "Het is zeker dat Maleisië zal veranderen, maar dat zal het sowieso doen. IT kan nooit een slechte investering zijn, dat hebben we de afgelopen twintig jaar wel geleerd."

Nu al maken sommige Maleisiërs driftig gebruik van de nieuwe vrijheden in Cyberspace. In het allereerste online winkelcentrum van het land zijn condooms in alle soorten en maten in de aanbieding. Helemaal roekeloos zijn de uitbaters echter niet, want ook alle boeken van premier Mahathir zijn te koop.

Over porno lijkt de Maleisische overheid zich zelfs minder zorgen te maken dan over een andere bedreiging: computerfraude. Omdat in Cyberjaya zelfs het landsbestuur per computer gaat, is de stad een aantrekkelijk doelwit voor criminele hackers. Om het megaproject tegen fraudeurs te wapenen, heeft het Maleisische parlement in snel tempo nieuwe wetten aangenomen, tot grote vreugde van buitenlandse investeerders. Nog voor de VS en Europa had Maleisië al wetgeving voor elektronische handtekeningen, digitale certificaten en cryptografie.

Bovendien zijn de wetten volgens de goede oude Maleisische traditie streng. Wie fraude pleegt met het systeem van Cyberjaya kan tien jaar brommen. Hightech gevangenissen komen vooralsnog niet voor in Mahathirs plannen. Vraag dat maar aan Anwar Ibrahim, de voormalige vice-premier die een gevangenisstraf uitzit, onder andere omdat hij kritiek had op Mahathirs geldverslindende megaprojecten.