Aanvankelijk leek het of de donkere wolken die zondag Maleisië binnendreven nog meer smog uit Indonesië aanvoerden. Maar 's avonds viel er zowaar een enkele druppel regen. En 's nachts begon het te plenzen. Kuala Lumpur kan opgelucht ademhalen nu de buien een deel van de verontreiniging uit de lucht hebben gespoeld.

Maar tegelijkertijd wordt gewaarschuwd dat de problemen met de komst van de oostenwind nog lang niet voorbij zijn en dat de rook van de Indonesische bosbrangen op lange termijn nog ernstige gevolgen zal krijgen. Het begint tot de Maleisïers door te dringen dat het grijze waas dat nu al bijna twee maanden over het land hangt bezig is uit te groeien tot een milieuramp van ongekende omvang.

Het Wereldnatuurfonds spreekt van een 'planetaire ramp' die zijn invloed zal doen gelden op het klimaat. In heel Zuidoost-Azië proberen deskundigen koortsachtig te weten te komen welke gevolgen de giftige gassen en roetdeeltjes in de lucht op den duur zullen hebben en welk effect het door de rooknevels veroorzaakte gebrek aan zonlicht heeft op de natuur.

In Indonesië en Maleisië, de twee zwaarst getroffen landen, hebben al miljoenen mensen klachten over de ademhaling; tienduizenden hebben medische hulp ingeroepen. In Kuching, de hoofdstad van de Maleisische deelstaat Sarawak, werden noodhospitalen ingericht toen de vervuiling daar vorige week een hoogtepunt bereikte. Op Sumatra zijn gisteren twee patiënten overleden, waarmee het officiële dodental in Indonesië op vier is gekomen.

Volgens van het Maleisisch Centrum voor Toxicologie zullen de gevolgen nog jaren lang doorwerken. "De roetdeeltjes in de lucht hopen zich op in de longen, met als gevolg een grotere kans op onstekingen en op longkanker", zegt directeur Zulkifli Abdul Razak. Volgens hem wordt de volle omvang van de ramp pas over tien of twintig jaar duidelijk. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is minder expliciet, maar noemt de toestand 'buitengewoon ernstig' en heeft een onderzoeksteam naar het rampgebied gestuurd.

De geleerden tasten in het duister over de effecten van de giftige gassen: waterstofsulfide, stikstofoxiden, koolmonoxide, zwaveldioxide en ammonia. Het gebrek aan ervaring met deze materie drijft Razak tot wanhoop. "We weten niet eens in welke concentraties de mensen deze gassen hebben ingeademd. Onze meetapparatuur is volstrekt ontoereikend." Een bevriende longspecialist waarschuwde hem dat mensen met zwakke longen blijvend letsel ondervinden. "Dat vermoedde ik zelf ook al", zegt hij wrang.

De onzekerheid van de deskundigen maakt het gebrek aan daadkracht van de overheid alleen maar groter. Die delibereert nog steeds over een beperking van het autoverkeer in Kuala Lumpur. En hoewel in Kuching de noodtoestand werd afgekondigd, kwamen er nog steeds meldingen binnen over nieuwe akkers die werden platgebrand - een van de hoofdoorzaken van de bosbranden.

Voor de landbouw zijn de gevolgen schrikbarend. Gedurende twee maanden met weinig zonlicht is bij de meeste planten de fotosynthese - de motor van de groei - ernstig belemmerd. Deskundigen voorspellen een kleinere rijstoogst en een teruglopende visvangst. Want ook vissen en ander leven in zee ondervinden schade, doordat waterplanten en zeewier te weinig licht krijgen.

Ook de pluimveestapel van Maleisië loopt gevaar, waarschuwt oppositieparlementariër Lee Chong Meng, die veearts is. "Vooral kuikens zijn extreem gevoelig voor ademhalingsproblemen en kunnen snel stikken." Bovendien wordt de veeteelt bedreigd door infectieziektes. "Om het gevaar te keren, nemen de boeren hun toevlucht tot antibiotica en vitaminepreparaten."

In de rijke regenwouden van Maleisië en Indonesië dreigt de voedselketen te worden doorbroken. Rizal Roy van de Maleisische Vereniging voor Natuurbehoud heeft vastgesteld dat de smog flink huishoudt onder de insecten. "En als je de insecten uitroeit, verdwijnen de vogels en de reptielen. De voedselketen wordt tot bovenaan toe aangetast", vertelt hij.

Het grote publiek maakt zich vooral ongerust over de 'primadonna's' onder de wilde dieren die met uitsterven worden bedreigd: paradijsvogels, tijgers en olifanten. Volgens Roy kunnen die zich voorlopig zelf nog wel redden door de vuurzee te ontvluchten. "We maken ons meer zorgen over orang-oetans en andere apen, die zich door de boomkruinen voortbewegen", zegt hij.

Op Midden-Java hebben het afgelopen weekeinde vier uiterst zeldzame tijgers hun woongebied in de steek gelaten. Ook heeft Rizal verhalen gehoord over orang-oetans die de dorpen zijn ingevlucht. "Dat is niet best. Zulke ontmoetingen lopen verkeerd af voor de mensaap."

De hele dierenwereld heeft te lijden. In de droge gebieden zijn de vogels bij honderden doodgegaan. Ook Rizal heeft te kampen met een gebrek aan informatie. "Het is in-triest dat we niet eens weten wat we allemaal kwijtraken, omdat de soortenlijsten van de flora en fauna op Sumatra en Borneo nog steeds niet compleet zijn."

Op beide eilanden woeden de bosbranden nog altijd door. Deskundigen denken dat alleen de natte moesson, die over een week of twee wordt verwacht, ze zal kunnen blussen.

Het grote probleem voor de duizenden brandweerlieden is dat ook de ondergrondse turflagen in brand staan. Het duurt lang voordat deze lagen rottende planten, die tot acht meter diep liggen, vlam vatten. Maar als het eenmaal zo ver is, staat de mens machteloos. Deze branden kunnen in droge tijden jarenlang doorsmeulen. Alleen de hoeveelheden water die bij een aanhoudende moessonbui over de verschroeide aarde worden uitgestort kunnen diep genoeg doordringen om de veenbranden te doven.